Historia posesji przy ul. Lipowej 28 i 30 w Białymstoku

Abstract

Artykuł prezentuje szczegółowe dzieje nieruchomości przyporządkowanych obecnie do ul. Lipowej 28 i 30, a przed 1939 r. do ul. Lipowej 48 i 50. Posesja, z której wydzielono omawiane działki, powstała w 2 połowie XVIII w. Od około 1807 r. należała do Jacoba Henricha von Braesicke, urzędnika pruskiego, najpierw pełniącego urząd oberamtmana domeny knyszyńskiej, później zaś fastowskiej. Zbudował on pierwszy murowany piętrowy dom, który przetrwał do 1897 r. Po 1825 r. nieruchomość posiadali spadkobiercy Jacoba, zaś przed 1853 r. przejął ją Jan Olfart. W latach 60. XIX w. majątek przeszedł w posiadanie Michała Kośmierskiego, po śmierci którego stał się własnością jego pięciu córek. W 1896 r. wszystkie prawa własności skupił od spadkobierców Bronisław Pełczyński, wiceprezydent Białegostoku, ożeniony z Konstancją, córką Michała Kośmierskiego. W 1897 r. Pełczyński odsprzedał cały majątek pochodzącemu z Wilna Żydowi Szmulowi Tanchelowi Rejzenbergowi, który w latach 1897-1899 na nabytej działce zbudował trzy nowe domy, w tym zachowane do dziś budynki przy ul. Lipowej 28 i 30. W 1906 r. nieruchomość przejął Jankiel Rozenberg, fabrykant prowadzący zakład włókienniczy, który w tyle posesji postawił jeszcze jeden dom mieszkalny oraz pięciokondygnacyjny gmach fabryczny. W 1913 r. sprzedał rodzinie Ejnhornów dom przy ul. Lipowej 30. Po śmierci Jankiela Rozenberga (przed 1921 r.) prawa własności do nieruchomości przy ul. Lipowej 28 przeszły na jego spadkobierców, którzy w 1930 r. dokonali podziału majątku – córka Jankiela, Nechoma Meżerycka, otrzymała frontową kamienicę z charakterystyczną fasadą w stylu mauretańskim, zaś jej bracia pozostali właścicielami reszty nieruchomości. Stan ten utrzymał się do 1941 r. Z kolei dom przy ul. Lipowej 30 nabyła w 1935 r. rodzina Szmigielskich, którzy posiadali prawa własności także do 1941 r. W czasie II wojny światowej domy Rozenbergów przy ul. Lipowej 28 stanowiły część granicy białostockiego getta. Wszystkie budynki, poza gmachem fabrycznym, przetrwały okres wojenny w stanie nienaruszonym. W 1946 r. budynki przy ul. Lipowej 28 stały się własnością syna Nechomy Meżeryckiej, Józefowi, który jeszcze tego samego roku sprzedał je Czesławowi i Genowefie Ostrowskim, ci zaś w latach 1946-1950 odsprzedali ją Kazimierze Dobeckiej. Jej potomkowie pozostają właścicielami nieruchomości do dnia dzisiejszego. Natomiast dom przy ul. Lipowej 30 pozostał własnością państwową. Już w latach 50. XX w. działała w nim kolejowa przychodnia lekarska, a później biura i sklepy. Obecnie jest własnością prywatną i pełni funkcje usługowo-handlowe.

The article presents a detailed history of real estate today assigned to 28 and 30 Lipowa Street, and prior to 1939 - to 48 and 50 Lipowa Street. The real estate, from which the discussed lots were distinguished, originated in the second half of the eighteenth century. From about 1807 it belonged to Jacob Henrich von Braesicke, a Prussian officia! who first held the post of the oberamtmann (senior administration officia!) of the Knyszyn demesne and then of the Fasty demense. He also built the first brick house, which survived to 1897. After 1825 the real estate belonged to Jacob's heirs, and prior to 1853 it was taken over by Jan Olfart. During the 1860s the owner was Michał Kośmierski, after whose death it became the property of his five daughters. In 1869 all ownership rights were purchased from the heirs by Bronisław Pełczyński, vice-president of Białystok and husband of Konstancja, daughter of Michał Kośmierski. In 1897 Pełczyński sold the whole property to Szmul Tanchel Rejzenberg from Wilno (Vilna), who in 1897-1899 built on the newly purchased lot three houses, including the extant buildings in 28 and 30 Lipowa Street. In 1906 the new owner of the real estate was Jankiel Rozenberg, a textile factory owner, who erected on the lot yet another residential house and a single five-storey factory building. In 1923 Rozenberg sold the house in 30 Lipowa Street to the Ejnhom family. After the death of Jankiel Rozenberg (before 1921) ownership rights to 28 Lipowa Street were received by his heirs, who in 1930 divided the property - Jankiel's daughter, Nechoma Meżerycka, obtained the front house with a characteristic fa<;ade maintained in the Moorish style, and her brothers became the owners of the rest of the real estate. This state of things lasted until 1941. In tum, in 1935 the house in 30 Lipowa Street was purchased by the Szmigielski family, who remained its rightful owners until 1941. During the Second World War the Rozenberg houses in 28 Lipowa Street comprised part of the boundary of the Białystok ghetto. All the buildings, with the exception of the factory, survived the war intact. In 1946 the houses in 28 Lipowa Street became the property of Józef, the son of Nechoma Meżerycka, who in the same year sold it to Czesław and Genowefa Ostrowski; in 1946-1950 they, in tum, sold it to Kazimiera Dobecka, whose heirs remain the owners to this day. The house in 30 Lipowa Street, on the other hand, was the property of the state. Already in the 1950s it contained a medical centre for railway workers, and later - offices and shops. Today, this private property fulfils assorted commercial-services functions.