Former les jeunes esprits

Abstract

Stan zachowanych materiałów źródłowych pozwala historykom na przeprowadzenie w miarę pełnych i szczegółowych badań nad szkolnictwem we Francji na przestrzeni XVII-XIX wieku. W celu określenia zasięgu szkolnictwa podstawowego (podlegała mu największa liczba dzieci) rozpoczęto w 1877 roku badania aktów ślubów. Badania te, w wyniku których przeprowadzono wnikliwą analizę podpisów składanych na dokumentach, objęły swoim zakresem następujące lata: 1686-1690, 1786-1790, 1816-1820. Zostały one zakończone wnioskami dotyczącymi stopnia alfabetyzacji małżonków i świadków, różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami, poszczególnymi regionami Francji, środowiskami społecznymi oraz miastem i wsią. Analiza sytuacji szkół wiejskich przysparza nieco większych trudności, niemniej można na jej podstawie wysnuć wnioski dotyczące warunków pracy nauczycieli, ich wynagrodzeń, obowiązujących programów nauczania, środowisk, z jakich wywodzili się uczniowie. Badania szkół miejskich (Rouen, Paryż, Lyon) podejmują podobną problematykę i wskazują na istnienie pięciu różnych typów szkół podstawowych oraz gimnazjów, w których obserwuje się zresztą spadek liczby uczniów w XVIII wieku (w 1669 r. - 1 200 uczniów, w 1705 - 1000, w 1765 - 600 ). Niezwykle cenne dla uzyskania pełnego obrazu szkolnictwa we Francji wydają się ponadto wszystkie spostrzeżenia dotyczące tworzących się szkół dla dziewcząt i obowiązującego w nich modelu wychowania. Wiek XIX odegrał najważniejszą rolę w procesie formowania we Francji zasad nowoczesnego szkolnictwa podstawowego i średniego. W 1882 r. ówczesny minister oświaty, Jules Ferry, wprowadził powszechny obowiązek nauki (do 13. roku życia) , dzięki czemu już w 1900 r. wszystkie dzieci we Francji, zarówno chłopcy, jak i dziewczęta, podlegały obowiązkowi szkolnemu. W tym okresie również zreformowane zostało szkolnictwo wyższe kształcące coraz bardziej wykwalifikowaną kadrę nauczycielską. Zmalał wpływ Kościoła na proces wychowania i uczenia (laickie szkolnictwo elementarne), a zwiększyła się rola Państwa, co obserwujemy między innymi na podstawie doboru kadry oraz zmiany treści nauczania (wychowanie obywatelskie zgodne z republikańskimi zasadami równości i wolności, z wiarą w postęp i potęgę umysłu). Zmianie programów nauczania towarzyszyła walka z dialektami. W wyniku wprowadzanych reform zwiększył się niewątpliwie dostęp do szkół dzieci wywodzących się z najuboższych warstw społeczeństwa. Należy jednak podkreślić, że o ile tworzony system nie wzmacniał istniejących już podziałów społecznych, to jednak w zdecydowany sposób je podtrzymywał.