„Dyktat wersalski” i jego kontestacja w Republice Weimarskiej

Abstract

Przegrana przez Niemcy I wojna światowa spowodowała konieczność przyjęcia warunków pokoju, które zostały określone postanowieniami traktatu wersalskiego, podpisanego 28 czerwca 1919 r. Został on opracowany przez zwycięskie mocarstwa, a Niemcy zostały zmuszone do przyjęcia jego postanowień. Z tego tytułu w dobie Republiki Weimarskiej określano układ pokojowy jako „dyktat wersalski”. Oponowały przeciwko mu wszystkie siły polityczne, a konieczność jego podpisania spowodowała pierwszy po rewolucji listopadowej kryzys rządowy (ustąpienie gabinetu Philippa Scheidemanna w czerwcu 1919 r.). Z biegiem czasu kurczyło się grono zwolenników republiki i demokracji parlamentarnej. Krytycy przemian dokonanych po upadku monarchii Hohenzollernów oskarżali socjaldemokratów, którzy stanowili podstawę tzw. koalicji weimarskiej, o sprowadzenie na Niemcy nieszczęścia w postaci krzywdzącego i haniebnego układu pokojowego. Z kontestacji „dyktatu wersalskiego” największą korzyść osiągnęli naziści. Po objęciu władzy Adolf Hitler doprowadził do rewizji traktatu wersalskiego metodą faktów dokonanych, co ostatecznie spowodowało wybuch II wojny światowej. Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule jest analiza okoliczności, w jakich doszło do podpisania traktatu wersalskiego, przedstawienie jego postanowień oraz wpływ powszechnego sprzeciwu wobec narzuconego układu pokojowego na kierunek ewolucji systemu politycznego Republiki Weimarskiej.

The First World War, lost by Germany, made it necessary to accept the terms of peace, which were determined by the provisions of the Versailles Treaty, signed on June 28, 1919. It was developed by the victorious powers, and Germany was forced to accept its provisions. In this regard, in the era of the Weimar Republic, the peace agreement was described as „the Versailles dictate.” All political forces opposed it and the need to sign it caused the first government crisis after the November revolution (the resignation of Philipp Scheidemann’s cabinet in June 1919). Over time, the group of supporters of the republic and parliamentary democracy was shrinking. Critics of the changes made after the collapse of the Hohenzollern monarchy accused the Social Democrats, who formed the basis of the so-called Weimar coalition, of bringing to Germany the misfortunes of a harmful and shameful peace. The Nazis gained the most from the criticism of the ‘Versailles dictate’. After assuming power, Adolf Hitler revised the Treaty of Versailles by the method of fait accompli, which eventually led to the outbreak of World War II. The subject of consideration in this article is the analysis of the circumstances in which the Versailles Treaty was signed, the presentation of its provisions, and the impact of widespread opposition to the imposed peace agreement on the direction of the evolution of the political system of the Weimar Republic.