Tuwim i śmierć

Abstract

Od juweniliów po lata trzydzieste w poezji Tuwima obecny jest motyw śmierci. Ma on charakter częściowo ekspresjonistyczny, częściowo naturalistyczny, niekiedy przybiera formę groteskową. Fantomy, sztuczne postaci o zautomatyzowanych ruchach i rekwizyty kojarzone z kabaretem (niekiedy wywodzone z imaginarium fantastyki romantycznej) funkcjonują w tych wierszach obok utworów, których wymowa polityczna wpisana jest w obraz funeralny (Pogrzeb prezydenta Narutowicza). Przerażenie śmiercią, jej grozą i „nieludzkością” dostrzegają w Tuwimowskich tekstach Kazimierz Wyka (w eseju Piosenka umarłego, odwołującym się do starych i ludowych motywów kulturowych i literackich) i Piotr Matywiecki. Wyka rozważa przy tym egzystencjalny, filozoficzny wymiar śmierci, lęku i niechęci wobec nie dających się ominąć absurdalności tego, czym staje się śmierć. Zbliża to poezję Tuwima do metafizyki pisarstwa Leśmiana. Podczas II wojny światowej pojawia się tematyka Holokaustu, której osobiści przeżywany tragizm wyraża zwłaszcza wiersz Matka, sygnujący figurę Zagłady, łączący się poczuciem bezradności i winy. Przy trwałości pewnych modeli artystycznych u Tuwima figury śmierci, pogrzebu, martwoty, manekinów, martwych lalek sygnalizują nie tylko kwestię egzystencjalną, ale (zwłaszcza w krótkim okresie po II wojnie) problematykę społeczną i polityczną, a zarazem nieprzemijający indywidualny lęk.

Since the early poetic attempts to the poetry written in the ninety thirties death is a present motive in Tuwim’s works. This motive is partly expressionist partly naturalistic and sometimes becomes a grotesque. Phantoms, artificial characters with automated movements and stage props associated with cabaret (sometimes taken from imaginary romantic fantastic) function in these poems next to the works where political outcome is present in the funeral picture (Pogrzeb prezydenta Narutowicza [The Funeral of President Narutowicz]). Kazimierz Wyka (in the essay Piosenka umarłego [Dead man’s song] on old and folk cultural and literary motives ) and Piotr Matywiecki both notice the fear of death, its terror and ‘inhumanity’ in Tuwim’s works. Wyka reflects existential and philosophical dimension of death fear and aversion towards the cannot be ommited absurd of what becomes death. This brings Tuwim’s poetry closer to the metaphysics of Leśmian’s writing. During the second world war the theme of Holocaust appears which is personally and tragically experienced especially in the poem Matka [Mother] showing the figure of Szoah and at the same time the feeling of helplessness and guilt. Some of the Tuwim’s artistic models are durable such as the figure of death funeral, lifelessness, mannequins and dead dolls and they are not only existential problems but also (especially in the short period after the second world war) the problems of society and politics and never ending individual’s fear.