Odpowiedzialność pro alienis debitis i inne niepożądane praktyki w zakresie egzekucji pożyczek związanych z uprawą roli. Rozważania na temat konstytucji Honoriusza z 422 r.

Abstract

Omawiana w artykule konstytucja Honoriusza z 422 r. wydana została w celu wyeliminowania nieprawidłowych, z punktu widzenia cesarza, praktyk w zakresie egzekucji roszczeń z tytułu niespłaconych pożyczek pieniężnych zabezpieczonych zastawem na gruncie uprawnym. Grunty te należały do średnich posiadaczy ziemskich, ale pożyczkobiorcami nie byli oni sami, lecz wolny i niewolny personel administrujący ich posiadłościami. Aby wyegzekwować swoje roszczenia wierzyciele starali się m.in. wykorzystać klasyczne skargi dodatkowe (quod iussu i de peculio), w celu powiązania właściciela gruntu z istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym. Chętnie korzystali też z pomocy osób wpływowych, powierzając im reprezentowanie ich interesów w trakcie postępowania sądowego. Cesarz, akceptując możliwość podmiotowego rozszerzenia wymienionych skarg dodatkowych, generalnie zmierzał jednak do przywrócenia zasad prawnych znanych już w prawie klasycznym: niemożność obciążenia zastawem gruntu bez wiedzy i woli właściciela, obowiązek skierowania roszczeń w pierwszej kolejności przeciwko dłużnikowi, zakaz uciekania się pod protekcję potentes w postępowaniu sądowym i wreszcie obowiązek przedłożenia dowodu na istnienie upoważnienia w przypadku actio quod iussu. Sankcje, jakie przewidziano dla wierzycieli, którzy nie zastosują się do cesarskiego zarządzenia, miały na celu zniechęcenie ich do działania obarczonego ryzykiem utraty możliwości dochodzenia roszczenia.

The constitution of Emperor Honorius dated in 422 AD was issued to eliminate wrong practices in relation to the execution of claims for an outstanding loan secured by a pledge set against cultivated land. Such lands were the property of middle-class landowners but the borrowers were free and non-free managers of the estates. The execution of claims was backed by the classical actions of quod iussu and de peculio in order to link the owner of the land with the contract of mutuum. In some situations creditors asked these powerful men (potentiores) for assistance in court. The Emperor in accepting a widening of the subjective scope of actio de peculio and actio quod iussu tried to restore the rules known to classical Roman law: the impossibility of burdening the land with a pledge without the awareness and consent of the landowner, the requirement of addressing the claims to the debtor in first, the prohibition of seeking the patronage of potentes in courts, the requirement for evidences of authorization in the case of actio quod iussu. Creditors who violated the law of Honorius could lose their action against debtors.