Jak nauki społeczne badały religie – wizja Rodneya Starka. Zarys krytyki

Abstract

Jedną z bardziej popularnych teorii we współczesnej socjologii religii jest ekonomiczna teoria religii, zwana też rynkową teorią religii. Kojarzona jest ona głównie z amerykańskim badaczem – Rodney Starkiem. Tekst przedstawia i poddaje krytyce popularyzowaną przez niego wizję historii badań religioznawczych oraz nauk społecznych. W części pierwszej artykułu przedstawiono ogólnie ekonomiczną teorię religii oraz jej naukową recepcję. W drugiej, zrekonstruowano wizję historii religioznawstwa, przedstawianą przez Starka. Według niego badania nad religiami, przed pojawieniem się teorii ekonomicznej, były skrajnie zideologizowane. Postrzegały bowiem religię jako zjawisko fałszywe i szkodliwe społeczne. Stark wyróżnia tu podejście kulturowe, traktujące religie jako zjawisko prymitywne i irracjonalne oraz podejście psychologiczne traktujące religie jako chorobę psychiczną. W tej koncepcji zachodnie religioznawstwo przez lata służyło do walki z religią, czego wyrazem był religijny redukcjonizm oraz teoria sekularyzacji. Dopiero pojawienie się ekonomicznej teorii religii przełamało tę tendencję. W ostatniej części tekstu przedstawiam słabości ujęcia Starka, takie jak: pomijanie wybitnych religioznawców, takich jak Mircea Eliade oraz tendencyjność interpretacji niektórych innych postaci np. Emila Durkheima. Tekst kończą hipotezy, tłumaczące powody wyboru przez Starka skrajnie jednostronnej wizji historii nauk religioznawczych.

One of the more popular theories in the contemporary sociology of religion is the economic theory of religion, also known as the market theory of religion. It is mainly associated with the American scholar - Rodney Stark. The text presents and criticizes the conception of the history of religious studies and social sciences popularized by him. The first part of the article presents the economic theory of religion and its scientific reception. In the second, the conception of the history of religious studies, presented by Stark, was reconstructed. For him, these religious studies were extremely ideological, before the emergence of the economic theory. They perceived religion as a false and harmful social phenomenon. Stark distinguishes here a cultural approach, that treated religions as a primitive and irrational phenomenon, and a psychological approach that treated religions as a mental illness. In this concept, the Western religious studies over the years served to fight with religion, which was reflected in religious reductionism and the theory of secularization. Only the emergence of the economic theory of religion broke this trend. In the last part of the text, I present the weaknesses of Stark’s approach, such as: skipping outstanding religious studies scholars such as Mircea Eliade and biased interpretation of some other for example Emile Durkheim. The text ends with hypotheses explaining why Stark chose an extremely one-sided conception of the history of religious studies.