The „National Democrats" - Endecja - Attitude to the Jewish Question at the Outset (1895-1905)

Abstract

W kręgach endeckich antysemityzm od zarania dziejów był zjawiskiem powszechnym, a od początku XX w. znacznie się nasilił. Narastający konflikt polsko-żydowski w dużym stopniu miał podłoże ekonomiczne. W pismach ideologów i teoretyków Narodowej Demokracji (np. Balickiego) niejednokrotnie wprost nawoływano do przejmowania sektorów gospodarki zdominowanej przez Żydów, co miało być przygotowaniem do odbudowy niepodległego państwa polskiego. Myśli nowoczesnego Polaka Romana Dmowskiego (1902) stały się swego rodzaju katechizmem polskiego nacjonalizmu, co w konsekwencji wpłynęło na spotęgowanie antysemityzmu w kręgach endeckich. Dla celów propagandowych bardzo często posługiwano się argumentem odrębności Żydów, ich obcości, kosmopolityzmu i przede wszystkim podatności na idee socjalistyczne. Nierzadko też krytykowano ludność żydowską za współpracę z zaborcami, a w szczególności z Rosjanami (Litwacy, syjoniści). Szybki rozwój idei syjonistycznych na początku XX w. stał się również powodem wzrostu antysemityzmu endecji w latach 1903-1905. Ogromną rolę w koncepcjach narodowej demokracji odegrał mit o masońsko-żydowskiej konspiracji, co stało się pewnego rodzaju obsesją Dmowskiego. Przed I wojną światową wzrastała również opozycja endecji przeciwko Żydom w kolejnych Dumach. Po porażce Dmowskiego do IV Dumy (1912) antysemityzm stal się ważnym elementem w ideologii ruchu nacjonalistycznego.