Geneza josiflaństwa i funkcjonowanie opozycji w ruchu niewspominających

Abstract

The crisis in the Russian Orthodox Church, connected with the Patriarch Tikhon’s death, initiated the deep divisions between hierarchs. Deputies of Tikhon, including dignity as a result of the nomination – which was a precedent in the canonical order of the Orthodox Church authorities – were not able to maintain the monolith community, destructed by internal divisions and persecuted by the communist state. Nomination of metropolitan of Nizhny Novogorod on the Guardian of the Patriarchal Throne and publication of The Letter (declaration) of the deputy of the Guardian of the Patriarchal Throne Metropolitan Sergius (Stragorodsky) of Nizhny Novgorod and the Temporary Saint Synod about the attitude of Russian Orthodox Church to the state authorities underlined differences between the faithful and the clergy. On opposite sides were followers and opponents of the Sergius’ “political line”. Activity of the last ones, manifesting in not-exchanging name of Sergius during liturgy, in moments, when words of the prayer for the superior of the local Church are being said, took the non-institutional forms of movement, definite as not-recalling. This formation, which was essentially the conglomeration of different groups of the clergy and faithful, dominated Josephites – the strongest and most active adherents of the archbishop of Leningrad Joseph (Petrovykh). Genesis those movement as a kind of symbol of opposition to the policy of servility and compromises metropolitan Sergius has been the subject of analysis of this text.

Cerkiewna smuta, wywołana śmiercią patriarchy Tichona (Biełławina), doprowadziła do głębokich podziałów w łonie rosyjskiego prawosławia. Jego zastępcy, obejmujący swe godności w wyniku nominacji – co stanowiło precedens w kanonicznym porządku władzy cerkiewnej – nie byli w stanie utrzymać monolitu wspólnoty targanej wewnętrznymi podziałami i prześladowanej przez komunistyczne władze państwowe. Ostateczne objęcie tronu patriarszego przez metropolitę niżnienowogrodzkiego Siergieja (Stragorodskiego) i ogłoszenie Posłania (deklaracji) zastępcy strażnika tronu patriarszego metropolity niżnienowogrodzkiego Siergieja (Stragorodskiego) i utworzonego przy nim Tymczasowego Świętego Synodu o stosunku Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej do władzy państwowej wyznaczyło linię podziału wśród wiernych i duchowieństwa prawosławnego. Po przeciwległych stronach barykady znaleźli się zwolennicy przyjętej przez hierarchę cerkiewnej „linii politycznej” i kontestujący poczynania patriarszego locum tenens dostojnicy. Działalność tych ostatnich, wyrażająca się w szczególności w niewymienianiu imienia Siergieja w czasie liturgii, w momentach, gdy wypowiadane są słowa modlitwy za zwierzchnika Kościoła lokalnego, przybrała nieinstytucjonalne formy ruchu, określonego jako niewspominający. Formację tę, stanowiącą w zasadzie konglomerat różnorodnych grup duchowieństwa prawosławnego i popierających ich wiernych, zdominowała najsilniejsza i najaktywniejsza grupa josiflan – zwolenników metropolity leningradzkiego Josifa (Pietrowycha). Geneza josiflaństwa jako swoistego symbolu opozycji wobec polityki serwilizmu i kompromisów stała się przedmiotem analizy niniejszego tekstu.