Romantyczna wizja granic Polski. Mapa Pomorza (i Nowej Marchii) Jędrzeja Słowaczyńskiego

Abstract

Jędrzej Słowaczyński był polskim kartografem oraz twórcą niezwykle odważnych koncepcji na temat granic naturalnych i etnicznych przyszłej Rzeczypospolitej, która rozbita przez trzech zaborców, jak wierzył, miała wciąż szanse na ponowne połączenie. W jej skład wchodzić miały zarówno tereny zachodnie nad Odrą jak i ziemie północne wraz z wybrzeżem Bałtyku oraz ziemie wschodnie aż po Dniepr i Morze Czarne na południu. Efekt swoich badań nad historią i geografią Słowaczyński zawarł w Atlasie krain polskich, czyli zbiorze dwunastu map ziem związanych z Polską oraz jej dziejami. Treścią artykułu jest analiza pracy Słowaczyńskiego nad Kartą Pomorza, przedstawiającą region, który już od średniowiecza stawał się coraz bardziej odległy od Polski historycznie i kulturowo.

Atlas krain polskich is the culmination of Jędrzej Słowaczyński’s scholarly achievements as a historian, geographer and statistician. However, Słowaczyński’s works stand out in some unusual ways, for they contain bold ideas about the natural and ethnic boundaries of the future Poland, then, in the Romantic period, divided by the three partitioning powers. The reborn Poland was to include both the western territories on the Oder River and the northern territories with the Baltic coastline up to the Dnieper River and the Black Sea. The article is dedicated to one of the pages of Atlas krain polskich (Atlas of the Polish Lands), namely to Karta Pomorza, the page concerning Pomerania, which depicts a region that moved away from Poland already in the Middle Ages and began to create its own separate history. However, Słowaczyński cites a number of arguments in support of his statements, including the most important one about the Slavic origin of the Pomeranian people. The author also makes an attempt to polonize the Pomeranian lands, which was probably intended to familiarize the then audience with the foreign, germanized region of Pomerania. In addition, the article analyzes the area of the New March, which, although part of Pomeranian history, was completely omitted from the narrative by Słowaczyński. The topic of future borders, as it turns out, was raised by Polish scientists of the Romantic period. The collection of all these voices, including Jędrzej Słowaczyński’s, becomes a kind of postulate intended to maintain the spirit of the nation – which, as Polish Romantics believed, would soon awaken and reunite.