Niegodność dziedziczenia w polskim prawie spadkowym

Abstract

Rozprawa poświęcona została zagadnieniu niegodności dziedziczenia, w ujęciu prawa cywilnego materialnego i procesowego. Autor zaprezentował w niej poglądy doktryny i judykatury a także własne przemyślenia dotyczące przedmiotowej kwestii. Niegodność dziedziczenia wprowadza do polskiego prawa spadkowego instrument pozwalający na dokonanie oceny moralnej osoby otrzymującej korzyść ze śmierci innej osoby fizycznej, poprzez wyeliminowanie sytuacji, w których dziedziczenie, czy też otrzymanie innej korzyści majątkowej ze spadku przez określonego beneficjenta byłoby w powszechnym odczuciu niesprawiedliwe, niesłuszne, czy wręcz niemoralne. Instytucja ta pozwala sądowi na szerokie kształtowanie kręgu spadkobierców (beneficjentów spadku). Ingerencja sądu w krąg dziedziców jest tutaj szeroka i pozwala wyłączyć od dziedziczenia każdego, kto dziedziczyłby po spadkodawcy (sukcesja uniwersalna) albo otrzymał inną korzyść ze spadku będącą skutkiem zastosowania przez ustawodawcę sukcesji syngularnej (np. w postaci zapisów), a dopuścił się zachowań obiektywnie nieprawidłowych, które da się zakwalifikować do którejś z enumeratywnie wymienionych przez ustawodawcę podstaw niegodności dziedziczenia. Sformułowane w rozprawie postulaty de lege lata i de lege ferenda dotyczą głównie problematyki: modelu niegodności dziedziczenia, podstaw orzeczenia niegodności dziedziczenia, skutków niegodności dziedziczenia, charakteru prawnego powództwa oraz wyroku w przedmiocie niegodności dziedziczenia, interesu w powództwie o niegodność dziedziczenia, terminów ograniczających możliwość żądania orzeczenia niegodności.

The dissertation focuses on the question of the unworthiness to inherit in substantive and procedural civil law. The author presents here some views which are reflected in the doctrine and in judicial decisions as well as his own opinions on this issue. The institution of the unworthiness to inherit introduces into the Polish law of succession an instrument which allows for evaluating the morals of the person who benefits from the death of another natural person by eliminating such situations when it would be generally perceived as unfair, unjust or even immoral for a certain beneficiary to inherit or in some other way participate in the estate of the decedent. This instrument gives the court a significant influence on who becomes an heir (a beneficiary of the estate). The court’s right to interfere with inheritance is quite substantial here and allows for excluding any person from inheriting after a testator (universal succession) or receiving a share in the estate by way of singular succession (e.g. in the form of a devise) if the conduct of such person can be objectively assessed as improper and qualified as one of the statutory grounds to declare a person unworthy to inherit. De lege lata and de lege ferenda proposals formulated in the dissertation refer mainly to the following issues: the model of the unworthiness to inherit, the grounds for the unworthiness to inherit, the effects of the unworthiness to inherit, the legal character of the lawsuit and the judgment declaring a person unworthy to inherit, the locus standi in the lawsuit to declare a person unworthy to inherit, deadlines for filing a motion to declare an heir unworthy to inherit.